|
Thôi
chanh
Thôi
chanh, Thôi ba, Quảng Trung Quốc - Alangium chinense (Lour.) Harms
(Stylidium chinense Lour.), thuộc họ Thôi chanh - Alangiaceae.
Mô tả: Cây nhỡ cao 4-5cm hay cây gỗ rụng lá. Lá
dạng màng, hình mắt chim - nhọn, gân hình tim ở gốc, có khi có góc
dạng thuỳ ở đầu hoặc xoan - ngọn ngắn, gốc cụt, thường không
cân đối, có khi có lông sét mềm, có khi có điểm tuyến hay gần
như nhẵn, rất thay đổi về kích thước và hình dạng, dài
10-20cm. Hoa thành xim lưỡng phân, ở nách lá, với 8-12 hoa có
cuống dài bằng hoặc vượt quá cuống lá. Quả hạch dạng bầu
dục, hay gần hình cầu, màu nâu đen, ít nạc, có thể dài tới
30mm; hạch có 2 hạt mà 1 cái thường tiêu biến.
Ra
hoa tháng 5-8.
Bộ phận dùng: Rễ (rễ con, vỏ rễ),
thân, lá - Radix, Caulis et Folium Alangii Chinensis, thường gọi là Bát
giác phong.
Nơi sống và thu hái: Loài của Trung
Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc hoang
ở nhiều nơi, thường gặp ở ven rừng, ven đường; dọc các
suối từ Cao Bằng, Lạng Sơn tới Nghệ An. Thu hái lá và hoa vào mùa
hè và thu. Thu hái thân, rễ quanh năm. Dùng tươi hay phơi khô.
Thành phần hóa học: Rễ chứa alcaloid, tinh
bột, acid amin và các acid hữu cơ.
Tính vị, tác dụng: Vị đắng, cay, tính
ấm, hơi có độc, có tác dụng khư phong, hoạt huyết tán ứ, tiêu
thũng chỉ thống.
Công dụng, chỉ định và phối hợp:
Vỏ rễ thường được dùng chữa đau xương mỏi gối và làm
thuốc đòn ngã. Lá dùng trị rắn cắn; còn dùng làm thức ăn cho
gia súc. Quả nhỏ có vị chua, dùng phối hợp với các vị thuốc
khác chữa bệnh đau thận.
Ở
Trung Quốc, thường dùng rễ chữa: Thấp khớp đau nhức xương,
liệt nửa người, suy tim; vô cảm và mất cảm giác đau; đòn ngã
tổn thương, ngoại thương xuất huyết. Liều dùng 3-10g rễ, sắc
nước uống, hoặc ngâm rượu. Đồng thời nấu nước để tắm
rửa. Không dùng cho phụ nữ có thai, trẻ nhỏ, người già yếu và
trạng thái suy nhược.
Lá
được dùng trị căng sữa đau buốt. Hoa dùng trị đau đầu phong
và ngực bụng trướng đau.
Đơn thuốc:
1.
Thấp khớp: Thôi chanh (rễ) 30g, rượu trắng 2 lít, ngâm trong 7 ngày,
và dùng rượu thuốc 15g, ngày dùng 2 lần.
2.
Liệt nửa người: Thôi chanh 5g, hầm với thịt gà làm thức ăn.
3.
Rắn cắn: Lá Thôi chanh nhai nuốt nước, bã đắp.
Ghi chú:
-
Rễ cây có tác dụng hoạt huyết mạnh, nên không dùng cho phụ
nữ có thai.
-
Các rễ con, lông rễ khá độc, bình thường là gây buồn ngủ,
mệt mỏi, nếu dùng quá liều sẽ gây nguy hiểm: đầu váng, mắt
hoa, nhìn mọi vật thấy to ra, bứt rứt. Kinh nghiệm dân gian dùng
nước sắc hạt cải củ để giải độc.
|
|