|
Trấp
Trấp,
Trúc, Chanh xác - Citrus hystrix DC., thuộc họ Cam - Rutaceae.
Mô tả: Cây gỗ cao 2-10m có chồi xanh, gai ngang. Lá xoan
xoan thuôn hay ngọn giáo, mép khía răng hay nguyên, chóp tròn hay lõm,
có khi nhọn; cuống lá có cánh rất rộng, có khi cũng to bằng
phiến lá. Hoa nhỏ, trắng hay vàng vàng xếp thành bó hay chùm
ngắn ở nách lá; cánh hoa cao 7-10mm; nhị 24-30, rời. Quả tròn,
vỏ sần sùi, màu lục, khi chín màu vàng, nạc vàng xanh, rất chua
và đắng, mầm không xanh.
Ra
hoa quả quanh năm (ảnh số 709).
Bộ phận dùng: Quả - Fructus Citri. Thường dùng
quả Cam chua hay Toan chanh - Citrus aurantium L., làm vị Chỉ thực.
Nơi sống và thu hái: Loài của vùng Malaixia, Tân đảo
(Nonvelle Calesdonic). Ở nước ta, cây mọc hoang và cũng được
trồng nhiều nơi. Người ta thu hái quả tươi hoặc quả chín làm
thuốc.
Thành phần hoá học: Cây mọc tại Philippin, trong vỏ
quả chứa tới 4% tinh dầu mà thành phần chủ yếu là citral 40%
trong lá có 0,08% tinh dầu. Còn cây mọc ở Ấn Độ, tỷ lệ tinh
dầu trong vỏ quả là 6,7% mà thành phần chủ yếu là d-citronellal.
Tính vị, tác dụng: Dịch quả có tác dụng chống
scorbut, làm long đờm, vỏ quả có tác dụng lợi trung tiện.
Công dụng, chỉ định và phối hợp: Ở Malaixia, quả tươi
dùng gội đầu và rửa các phần khác của cơ thể, tập quán này
được truyền sang phía Bắc tới Mianma. Người ta cắt quả thành
2 miếng có cả vỏ và xát vào đầu. Có khi nấu cả quả với
một số vỏ cây khác thay thế xà phòng. Dịch quả rất chua dùng
để pha vào nước chấm cho thơm nhưng nên dùng với số lượng ít
bởi vì nó khó tiêu. Vỏ cây có khi cũng dùng làm hương liệu, nó
có vị đặc trưng là dịu đồng thời lại đắng và cay.
Ở
Philippin tinh dầu Trấp dùng làm nước hoa. Quả dùng gội đầu và
tắm.
Ở
Campuchia, người ta lấy quả để ăn tươi hay làm mứt; cũng dùng
để gội đầu; và được cắt ra từng khoanh, dùng ngâm để chế
nước phép. Dân gian dùng vỏ quả và lá sắc uống chữa cảm cúm.
Ở
Ấn Độ, quả không dùng ăn nhưng được dùng như chất diệt trùng
để diệt đỉa.
Ở
Thái Lan, dịch quả dùng ngoài gội đầu để trị gàu; còn vỏ
quả dùng để trị đau dạ dày.
Ở
Việt Nam, ta ít ăn quả Trấp vì rất chua, thường dùng để gội
đầu. Người ta có dùng quả của một thứ - var. annamensis Tanaka,
ra quả tháng 3, làm thuốc chữa đầy bụng, nôn mửa.
|
|