Cách Cách,
Vọng cách, Bông cách - Premna corymbosa (Burm. f.) Rottl. et Willd. (P. integrifolia L.), thuộc họ Cỏ roi ngựa - Verbenaceae. Mô
tả: Cây gỗ nhỏ phân nhánh,
có khi mọc leo, thường có gai. Lá rất thay đổi, hình trái xoan
hay trái xoan bầu dục, gốc tròn hay hình tim, chóp tù hay có mũi
ngắn, dài tới 16cm, rộng 12cm hay hơn, nguyên hoặc hơi khía răng
ở phần trên, có ít lông ở dưới, nhất là trên các gân. Hoa
nhỏ, nhiều, màu trắng lục xám, họp thành ngù ở ngọn cây.
Quả hạch hình trứng, màu đen, rộng cỡ 3-4mm, có 4 ô, mỗi ô
chứa một hạt. Bộ
phận dùng: Lá, rễ và cành - Folium,
Radix et Ramulus Premnae Corymbosae. Nơi
sống và thu hái: Loài của
Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Ở nước ta, cây
mọc hoang và được trồng ở đồng bằng và vùng núi để lấy lá
làm gia vị ăn gỏi cá. Rễ, lá có thể thu hái quanh năm. Lá lấy
về, rửa sạch, phơi hay sấy khô hoặc sao vàng mà dùng. Thành
phần hóa học: Toàn cây có mùi
rất khó chịu nhưng lá có mùi thơm hơi hắc; còn rễ có vị đắng,
nóng có mùi dễ chịu. Nó chứa một tinh dầu thơm và một chất màu
màu vàng. Vỏ cây chứa 2 alcaloid là premnin và ganiarin. Premnin có tác
dụng giống thần kinh giao cảm; nó làm giảm sức co của tim và làm
dãn nở đồng tử. Tính
vị, tác dụng: Cách có vị
ngọt, nhấn, tính mát, có tác dụng trợ tỳ can, mát gan, sáng
mắt, tiêu độc, lợi tiểu. Rễ thông kinh mạch, tán ứ kết tê
bại, lợi tiêu hoá. Công
dụng, chỉ định và phối hợp:
Được dùng trị phù do gan, xơ gan và trị lỵ. Còn dùng trị
thấp khớp và làm thuốc lợi sữa. Ở Ấn Độ, cây được dùng
trị đau dây thần kinh; rễ dùng trị di chứng xuất huyết não.
Ở Ấn Độ và Inđônêxia, người ta còn dùng cây trị bệnh đau
gan, đau dạ dày và làm thuốc hạ nhiệt. Lá cách được dùng
nhiều ở Ấn Độ làm thuốc trị cảm lạnh và sốt, trị đầy hơi
và dùng dưới dạng xúp làm thuốc lợi tiêu hoá, gây trung tiện.
Ngày dùng 8-12g lá, đọt cây; rễ dùng với liều ít hơn. Đơn
thuốc: 1.
Chữa lỵ, dùng lá Cách tươi 30g, giã nát, thêm nước sôi để
nguội vào khuấy đều, vắt nước, thêm tí đường cho ngọt mà
uống. Ngày dùng 30-40ml. Trẻ em dùng nửa liều của người lớn. Cũng
có thể dùng lá khô với liều 10-15g mỗi ngày, sắc uống. 2.
Hậu sản vàng da, dùng lá Cách phối hợp với Nhân trần và Cối
xay, liều lượng bằng nhau 12g sắc nước uống. |
||