|
Xuyên
khung
Xuyên
khung - Ligusticum wallichii Franch., thuộc họ Hoa tán - Apiaceae.
Mô
tả: Cây thảo sống nhiều năm.
Thân rỗng hình trụ, cao 40-70cm; mặt ngoài có đường gân dọc
nổi rõ. Lá mọc so le, kép 2-3 lần, cuống lá dài 9-17cm, phía dưới
ôm lấy thân, 3-5 đôi lá chét có cuống dài, phiến rạch sâu.
Cụm hoa tán kép, mỗi tán 10-24 hoa có cuống phụ ngắn chừng 1cm.
Hoa nhỏ màu trắng. Quả bế đôi hình trứng.
Hoa
tháng 7-8, quả tháng 8-9.
Bộ
phận dùng: Thân rễ - Rhizoma Ligustici, thường gọi là Xuyên khung
Nơi
sống và thu hái: Cây của
Trung Quốc, ta nhập trồng ở nơi khí hậu mát thuộc các tỉnh Lào
Cai, Vĩnh Phú, Hà Giang, Lai Châu, Lạng Sơn, Cao Bằng, Lâm Ðồng,
Kon Tum. Trồng bằng hạt hoặc bằng mầm rễ vào tháng 1-2; đến
tháng 11 năm sau (trồng được hai năm), khi thấy cây đã lụi hết
lá, chỉ còn vài lá ngọn thì thu hoạch. Ðào củ, cắt bỏ rễ và
cuống, cành lá, phơi nắng hoặc sấy nhẹ đến thật khô. Củ thường
có vỏ ngoài đen vàng, thái lát ra thấy vàng trắng, mùi thơm đặc
biệt, chắc, nặng. Khi dùng đem rửa sạch, ủ 2-3 ngày đêm (hoặc
có thể đồ trong 3 giờ) cho mềm. Thái lát hoặc bào mỏng 1-2mm.
Phơi khô hoặc sấy nhẹ, rồi sao thơm, hay tẩm rượu 1 đêm rồi
sao qua. Bảo quản trong thùng kín, nơi khô ráo, phía dưới lót vôi
bột; định kỳ sấy diêm sinh.
Thành
phần hóa học: Có alcaloid bay
hơi và tinh dầu; trong đó có ferulic acid, 4 hydroxy -3- butylphthalide,
senkyunolide, ligustilide, tetramethylpyrazine, chuanxiongol, sedanic acid.
Tính
vị, tác dụng: Xuyên khung có vị cay thơm, tính ấm; có tác dụng khư phong
hoạt huyết, hành khí chỉ thống.
Công
dụng, chỉ định và phối hợp:
Chữa kinh nguyệt không đều, bế kinh đau bụng, ngực bụng đầy
trướng, nhức đầu, cảm mạo, phong thấp tê đau. Liều dùng 4-12g
sắc uống, thường trị phối hợp với các vị thuốc khác.
Ðơn
thuốc:
1.
Chữa phụ nữ hành kinh đau bụng, kinh chậm kỳ, màu sắc nhạt và
sau khi sinh đau dạ con: Dùng Xuyên khung, Ðương quy đều 10g, sắc
uống.
2.
Chữa nhức đầu, chóng mặt: Xuyên khung 6g, Tế tân 2g, Hương phụ
3g, nước 300ml. Sắc còn 100ml chia 3 lần uống trong ngày.
3.
Chữa phong thấp viêm khớp phát sốt ớn lạnh, đau nhức: Xuyên
khung, Bạch chỉ, Ngưu tất đều 12g, Hoàng đằng 8g, sắc uống.
Ghi
chú: Không dùng độc vị. Dùng
lâu có thể bị chứng hay quên (kém trí nhớ).
|
|
