|
Ngô
thù du
Ngô
thù du - Tetradium rutaecarpum (A.
Juss) Hartley (Euodia rutaecarpa
(Juss.) Benth et Hook.), thuộc họ Cam - Rutaceae.
Mô tả:
Cây cao chừng 2,5-8m. Cành màu nâu hay tía nâu, khi còn non có lông
mềm dài, khi già nhẵn. Lá mọc đối, kép lông chim lẻ, cả
cuống và lá dài độ 15-35cm, mang 2-5 đôi lá chét có cuống ngắn;
phiến lá chét dài 5-14cm, rộng 2,5-6cm, đầu nhọn, mép nguyên, có
lông màu nâu mịn ở cả hai mặt. Hoa đơn tính, khác gốc tập
hợp thành tán hay chùm. Hoa màu vàng trắng, hoa cái lớn hơn hoa đực.
Quả hình cầu dẹt, dày 3mm, đường kính 6mm, thường gồm 5
mảnh, vỏ lúc chín có màu tím đỏ, trên mặt có những điểm
tinh dầu.
Hoa
tháng 6-8, quả tháng 9-11.
Bộ phận dùng:
Quả - Fructus Tetradii Rutaecarpi,
thường gọi là Ngô thù du.
Nơi sống và thu hái:
Loài của Bắc Ấn Độ, Trung Quốc. Ở nước ta, cây mọc ở vùng
Phó bảng, tỉnh Hà Giang và cũng được trồng ở các vườn
thuốc. Vào tháng 9-10, hái quả lúc còn đang có màu xanh hay hơi vàng
xanh, chưa tách vỏ, đem về phơi nắng hay sấy cho khô.
Khi
dùng lấy nước đun sôi để ấm (60o-70o) đổ vào
hạt, khuấy cho nguội, thay nước sôi để ấm. Làm lại như trên
2-3 lần (thuỷ bào). Sấy khô, giã giập, dùng sống. Nếu muốn
giảm bớt tính mạnh của nó, có thể cho thêm nước Cam thảo vào
để khuấy. Sau khi sấy khô, có thể cho tẩm muối rồi giã giập
để dẫn thuốc vào can thận. Cần bảo quản nơi khô ráo, đậy kín
để giữ mùi thơm.
Thành phần hoá học:
Quả có tinh dầu và nhiều alcaloid: evodin, evodiamin, rutaecarpin,
wuchuajin, hydroxy-evodiamin, limonin, synephrin, evoden, evodinone, evogin.
Tính vị, tác dụng:
Vị cay, đắng, tính nóng, hơi độc; có tác dụng thu liễm, trừ
phong, giảm đau, sát trùng, kích thích, lợi trung tiện, lợi tiêu
hoá.
Công dụng:
Chữa ăn uống không tiêu, nôn mửa, đau bụng ỉa lỏng, cước khí,
đau đầu. Còn dùng trong trường hợp mình mẩy tê đau, lưng chân
yếu, cảm sốt lạnh, đau răng, miệng lưỡi lở ngứa.
Ngày
dùng 1-3g dạng bột, hoặc 4-6g dạng thuốc sắc, chia 3-4 lần.
Đơn thuốc:
1.
Chữa nôn mửa, đi ỉa: Ngô thù du 5g, Can khương 2g, nước 200ml,
sắc còn 100ml, chia 3 lần uống trong ngày.
2.
Giúp sự tiêu hoá: Ngô thù du 2g, Mộc hương 2g, Hoàng liên 1g, tất
cả tán bột, trộn đều, chia 3 lần uống trong ngày.
3.
Đau nhức răng: Quả Ngô thù du tán nhỏ, ngâm rượu, ngậm lâu
rồi nhổ đi.
|
|