|
Gai
ma vương
Gai
ma vương, Gai chống, Tật lê, Quý kiến sầu - Tribulus terrestris
L., thuộc họ Gai chống - Zygophyllaceae.
Mô tả: Cây thảo hằng
năm mọc bò lan, phân nhánh nhiều. Lá kép lông chim, mọc đối
hoặc gần đối, gồm 5-7 đôi lá chét bằng nhau, phiến lá dài
6-15mm, rộng 2,5mm, phủ lông trắng ở mặt dưới. Hoa mọc riêng
lẻ ở nách lá; lá đài 5; cánh hoa 5, mỏng, màu vàng, sớm rụng;
nhị 10 có 5 cái dài, 5 cái ngắn; bầu 5 ô. Quả thường có 5
cạnh có gai và có lông dày.
Hoa
tháng 5-7, quả tháng 8-9
Bộ phận dùng: Quả - Fructus
Tribuli, thường gọi là Tật lê.
Nơi sống và thu hái: Loài
phân bố ở nhiều nước châu Á, châu Phi và châu Âu. Ở nước
ta, cây mọc dại ở ven biển, ven sông các tỉnh từ Quảng Bình
trở vào. Quả thu hái khi chín. Có thể hái cả cành mang quả, phơi
khô đập lấy những quả già. Dùng sống hay sao qua cho cháy gai.
Thành phần hóa học:
Quả chứa 0,001% alcaloid, 3,5% chất béo, một ít tinh dầu, chất
nhựa và các nitrat, chất phylocrythrin, tanin, flavonosid, rất nhiều
saponin, trong đó có diosgenin, ruscogenin, hecogenin, gitogenin,
tribuloside, kaempferol-3-rutinoside, astragalin, harmin.
Tính vị, tác dụng:
Quả có vị cay tính hơi ấm; có tác dụng bình can giải uất,
hoạt huyết khư phong, minh mục, chỉ dương.
Công dụng, chỉ định và phối hợp: Thường dùng chữa đau đầu chóng mặt, ngực bụng trướng
đau, tắc sữa, đau vú, mắt đỏ, nhức vùng mắt, chảy nhiều nước
mắt, ngứa ngáy. Còn dùng làm thuốc bổ thận, trị đau lưng, tinh
dịch không bền, gầy yếu; chữa loét mồm, mụn lở, viêm họng
đỏ và chữa kiết lỵ.
Ðơn thuốc:
1.
Chữa mắt mù lâu năm: Tật lê hái về, phơi râm cho khô, tán
nhỏ, mỗi lần uống 4g. Ngày uống 2 lần vào sau bữa ăn, uống lâu
sẽ khỏi (Nam dược thần hiệu).
2.
Chữa đau mắt: Cho Tật lê vào chén nước. Ðun sôi rồi hứng
mắt vào hơi nước.
3.
Chữa thận hư tiết tinh, di tinh, hoạt tinh, liệt dương: Tật lê
16g, Kỷ tử, Củ Súng, Hạt sen, Nhị sen, Thỏ ty tử. Quả dùm dũm,
Ba kích, Kim anh (bỏ ruột) mỗi vị 12g sắc uống.
4.
Chữa kinh nguyệt không đều, thấy kinh đau bụng: Tật lê 12g, Dương
quy 12g, nước 400ml sắc còn 200ml. Chia 2 lần uống trong ngày.
5.
Chữa loét mồm, mụn lở; Quả Tật lê nấu cao trộn với mật ong
bôi.
6.
Chữa kiết lỵ: 8-16g bột quả uống hay sắc thuốc uống.
Ghi chú: Còn có loài
Quỷ kiến sầu to hay Ớt sầu - Tribulus cistoides L., cũng mọc ở đất
khô vùng duyên hải, có hoa tháng 5-8, cũng được dùng như Gai ma vương.
|
|
